Een goede hand-, lichaams- en vloerhygiëne? Een gewone zeep en water, meer is er niet voor nodig. Er is tegenwoordig een overdaad aan antibacteriële middelen op de markt, maar professor Anne Simon (UCL) herinnert ons aan enkele eenvoudige hygiëneregeltjes.
Allerhande soorten zeep, tandpasta, deodorant, onderhoudsproducten, speeltjes, kleren, huislinnen, vuilniszakken, sondes… antiseptische producten hebben ons huis overspoeld. Maar zijn ze ook doeltreffend en onschadelijk? Nee, zegt de FDA (1), die vorig jaar in september een twintigtal stoffen (waaronder triclosan en en triclocarban) in antiseptische zeep heeft verboden. Waarom? Niets wijst erop dat deze producten werkzamer zijn dan water en zeep, en er zijn vermoedens dat het hormonale verstoorders zijn die ook bijdragen aan bacteriële resistentie. Het verbod geldt alleen voor vrij verkrijgbare zepen, en niet voor hydroalcoholische oplossingen en ontsmettingsmiddelen voor de handen die in ziekenhuizen worden gebruikt. Voor de FDA is het simpel: als u de verspreiding van bacteriën wilt tegenhouden, was de handen dan met gewone zeep en water.
Kruisresistentie
In Europa werd triclosan begin 2016 al verboden in antibacteriële zeep (de producenten kregen 12 maanden om het uit de handel te halen). Maar toch krijgen steeds meer courante consumptiegoederen het etiket ‘antibacterieel’ opgekleefd. In de Cliniques universitaires Saint-Luc in Brussel is professor Anne Simon verantwoordelijk voor de kwaliteit en de veiligheid van de patiënt. Ze is naar eigen zeggen ‘bang’ voor deze wildgroei. “Thuis is er geen reden om te desinfecteren, je moet alleen op een correcte manier wassen. Je hoeft niet te overdrijven en moet alleen bepaalde regeltjes respecteren. Zo moet je een kipfilet en een komkommer niet op dezelfde plank snijden, omdat je de komkommer kunt contamineren met salmonella.”
Er is dus geen reden om die antiseptische middelen thuis te gebruiken, en als we er te pas en te onpas een beroep op doen, worden we leerling-tovenaars. “Er is aangetoond dat er kruisresistentie bestaat tussen bepaalde antibiotica en antiseptica. Je moet daarom proberen de werkzaamheid van die desinfecterende middelen maximaal te behouden – en overigens zijn ze heel interessant in de menselijke geneeskunde. Als je ze behoudt, behoud je de hele keten.
En in het ziekenhuis?
In Saint-Luc wordt geen antiseptische zeep meer gebruikt. Hydroalcoholische oplossingen zijn daarentegen verplicht. Ze hebben het voordeel dat ze eenvoudig en snel te gebruiken zijn, microbiologisch beter zijn, en de huid niet beschadigen.
Waarom moeten we antiseptische zeep in het ziekenhuis vermijden? “Omdat de mensen hun handen niet lang genoeg wassen (gemiddeld 8 seconden) en het antiseptische middel de tijd niet krijgt om te werken”, legt de specialiste uit.
“Er zijn in het ziekenhuis bijna geen situaties meer waarin antiseptische zeep nuttig is. We hebben zelfs in de chirurgie de desinfectie van de handen afgeschaft, omdat is aangetoond dat je precies dezelfde resultaten krijgt als je een minuut lang je handen wast met water en zachte zeep, de handen en onderarmen daarna zorgvuldig droogt en 90 seconden lang inwrijft met een hydroalcoholische oplossing. Het is belangrijk om de hele oppervlakte van de hand goed te wrijven. Vaak vergeet men de toppen van de vingers en de duimen.”
Dat zijn de aanbevelingen van de WGO en de Hoge Gezondheidsraad. We wijzen er nog op dat de 7e ziekenhuiscampagne voor hygiëne van de handen in februari loopt onder het thema ‘De directie steekt de handen uit de mouwen’.
Helaas probeert men in ziekenhuizen ook steeds meer producten met antibacteriële werking te gebruiken, zoals antiseptische verf, koperen deurkrukken, enz. “Je krijgt soms de indruk dat er dingen worden ingevoerd om een bepaald tekort te verdoezelen. Dat is niet de goeie oplossing. Met water en zeep, een paar wrijfbewegingen met de handen, drie bewegingen in twee keer, elimineer je al 90% van wat er op je handen zit.”
Antiseptische zeep thuis? U kunt ook zonder!
In ziekenhuizen is het niet altijd makkelijk om goed schoon te maken en ook het visuele aspect te verzorgen, omdat producten met een zeep en een desinfecterend middel vaak een soort matte film achterlaten. “In Saint-Luc hebben we daarom besloten om de vloer te reinigen met een goed detergent, en om alle oppervlakken die je met de handen aanraakt te desinfecteren: de oppervlakken die de patiënten en het personeel aanraken (nachtkastje, bel, enz.) worden daarom door de verpleegkundige schoongemaakt met een desinfecterend middel. Dat is zeker belangrijk in een kamer met twee patiënten, waar de omgeving een tweede reservoir kan zijn, en het is nog belangrijker in kamers waar patiënten met multiresistente bacteriën verblijven”, voegt ze eraan toe.
Het is verbeterd sinds er overal bij de ingang van de kamers een hydroalcoholische oplossing aanwezig is, maar dat alleen is niet voldoende. “Je moet je handen ontsmetten net voor je de patiënt aanraakt, dus als je niet verder dan een armlengte van hem of haar afstaat.”
Desinfecteren is verantwoord in een ziekenhuis, omdat er zwakke patiënten, micro-organismen en antibiotica samenkomen, maar thuis is het overbodig en zelfs gevaarlijk. “Maar pas op”, besluit Anne Simon, “ik ben ook geen voorstander van de theorie dat je je immuunsysteem opbouwt door het contact met bacteriën. Ik denk dat er een gulden middenweg is, maar je moet niet onnodig weerstand opbouwen en je moet de doeltreffendheid van die antiseptische producten behouden.”
