De Skeptische Put 2024 gaat naar auteur Griet Op de Beeck, meldt SKEPP (1). Dat als reactie op haar hernieuwde publieke promotie van pseudowetenschappelijke ideeën, waaronder de theorie van verdrongen herinneringen. Ook de winnaar van de Skeptische Vijs is bekend: Michael Sels (UZA).

Op de Beeck beweert dat traumatische ervaringen uit het bewustzijn verdwijnen maar via therapie kunnen worden ‘opgehaald’ en zo psychische klachten kunnen verklaren. Deze theorie, die de auteur eerder al in 2017 verspreidde via een tv-interview, is echter wetenschappelijk weerlegd. In zijn ‘laudatio’ verwijst SKEPP-voorzitter Wietse Wiels naar psychologisch onderzoek dat aantoont dat dergelijke verdrongen herinneringen niet bestaan, terwijl valse herinneringen wél degelijk kunnen ontstaan, vaak door suggestieve therapeutische technieken.

‘Drieledig brein’

De theorieën die Op de Beeck verdedigt, zijn gebaseerd op verouderde en foutieve modellen van de hersenen, zoals het driedelige brein (reptielachtig, emotioneel, rationeel), die niet worden ondersteund door neurologisch of psychologisch bewijs. Toch citeert ze die in haar recentste boek en stelt ze dat trauma’s worden opgeslagen in het lichaam en het ‘emotionele brein’, wat haaks staat op wat we weten over geheugenwerking, aldus Wiels.

De prijs werd in 2017 nog niet toegekend uit empathie voor haar persoonlijke achtergrond en het feit dat ze sprak als auteur, niet als therapeut. In 2024 veranderde dat: Op de Beeck profileerde zich publiekelijk als ‘therapeut’, presenteerde haar methodes als wetenschappelijk onderbouwd en beweerde behandelingen aan te bieden die de reguliere zorg niet kent. Daarmee stapte ze volgens SKEPP in het domein van medische en psychologische zorg, zonder de nodige expertise of wetenschappelijke onderbouwing.

De Vlaamse Vereniging voor Klinisch Psychologen reageerde scherp. “Toch behandelde de VRT haar uitspraken aanvankelijk kritiekloos als nieuwsfeit, wat later na protest enigszins werd rechtgezet”, heet het nog. De media blijven echter worstelen met pseudowetenschappelijke claims rond geestelijke gezondheid, die makkelijker media-aandacht krijgen dan vergelijkbare beweringen over fysieke aandoeningen.

Schadelijk

SKEPP wijst erop dat Op de Beecks aanpak schadelijk is: ze zaait wantrouwen in wetenschap, verheerlijkt marginale figuren als alternatieve autoriteiten en ondermijnt zo de geloofwaardigheid van academische opleidingen en professionele zorg. Haar beweringen kunnen bovendien leiden tot het aanpraten van valse herinneringen, wat levens kan verwoesten — zoals dat ook in de jaren 90 gebeurde.

Medeleven

Toch spreekt SKEPP ook haar medeleven uit. Op de Beeck is volgens hen zelf ooit slachtoffer geworden van falende hulpverlening en zo in pseudowetenschappelijke kringen terechtgekomen. Maar wanneer iemand zulke ideeën niet alleen gelooft, maar ze breed verspreidt en er zelfs een carrière op bouwt, wordt die persoon ook medeverantwoordelijk voor de gevolgen.

De tekst eindigt met de hoop dat de geestelijke gezondheidszorg verder verbetert en minder mensen nood hebben aan alternatieve, schadelijke therapieën. De Skeptische Put 2024 wordt dus toegekend aan Griet Op de Beeck als waarschuwing tegen pseudowetenschap in de zorg.

Skeptische Vijs

Naast de Skeptische Put reikt SKEPP ook telkens de Skeptische Vijs uit. Die gaat naar Michael Sels, naast diëtist ook innovatiemanager klinische voeding, verbonden aan het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA).

Die keuze wordt onder meer als volgt beargumenteerd: “De winnaar slaagt er als klinisch diëtist en TV-kok in om iets ogenschijnlijk eenvoudigs als "gezonde voeding" uit de klauwen van pseudowetenschap, hypes en commerciële misleiding te halen, en het opnieuw te verankeren in wat het hoort te zijn: een verhaal van wetenschap, nuance en menselijkheid.”

“In een tijdperk waarin influencers diëten promoten zonder enige opleiding, waarin “detox” een marketingterm werd en voedingsadvies op Instagram sneller viraal gaat dan op PubMed, blijft onze winnaar koppig trouw aan de feiten. Dit is voor vele wetenschappers die de aandacht van de media krijgen een moeilijke opdracht en zeker voor diëtisten, maar onze winnaar slaagt wonderwel in deze opdracht. Hij spreekt klare taal, zonder te simplificeren. Hij maakt wetenschap toegankelijk, zonder haar uit te hollen.”

(1) Vrij van religieuze of politieke opvattingen onderzoekt SKEPP (Studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudowetenschap en het Paranormale) naar eigen zeggen beweringen en verschijnselen die volgens de huidige stand van de wetenschap bijzonder onwaarschijnlijk of onmogelijk zijn.