De aandacht groeit voor het hoge psychofarmacagebruik in ons land. Het implementatieproject insomnie zet zich deaarvoor in. Het wordt gecoördineerd door de Vlaamse Vereniging van Klinisch Psychologen (VVKP) met de steun van Evikey en FOD Volksgezondheid. Doel: de behandeling van slaapklachten en slapeloosheid in overeenstemming brengen met de behandelrichtlijn die pleit voor een stapsgewijze, en in de eerste plaats niet-medicamenteuze aanpak (1).

Volgens Sciensano nam 12% van de Belgen slaap- of kalmeermiddelen in 2018. Het gebruik ligt hoger bij ouderen, vrouwen en personen met een lagere sociaaleconomische status. België behoort daarmee tot de koplopers voor het gebruik van slaapmedicatie. De richtlijn ‘Aanpak van slaapklachten en insomnie bij volwassenen in de eerste lijn’ (Cloetens et al., 2018) pleit echter voor een getrapte en multimodale aanpak, waarbij medicatie slechts in uitzonderlijke gevallen aangewezen is. Een gedragsmatige aanpak biedt bij de grote meerderheid een doeltreffende en bovenal duurzame oplossing.

Bevraging eerste lijn

De VVKP voerde in de zomer van 2023 reeds een bevraging uit bij 298 eerstelijns zorgverstrekkers, waaronder 58 huisartsen. Alle deelnemende huisartsen rapporteren dat ze meestal eerst een niet-medicamenteuze aanpak van slaapproblemen voorstellen alvorens slaapmedicatie op te starten, maar een derde schrijft het meestal wel voor als de patiënt hier zelf om vraagt.

De belangrijkste drempel die zorgverleners ervaren is namelijk dat patiënten vaak een gemakkelijke oplossing zien in slaapmedicatie en zich onvoldoende bewust zijn van de risico's die hiermee gepaard gaan. Ook is het aanbod aan doorverwijsmogelijkheden onvoldoende transparant en toegankelijk.

Om aan deze noden tegemoet te komen, zet het insomnieproject in op het gebruik van psycho-educatieve patiëntmaterialen, alsook het opleiden van gespecialiseerde slaappsychologen en beschikbaar stellen van een verwijslijst.

‘Eerste hulp bij slaapproblemen’ 
De meerderheid van de personen met insomnie is gebaat met een niet-medicamenteuze aanpak. Enkel bij acute insomnie met een hoge lijdensdruk is slaapmedicatie aangewezen, en dit voor maximaal een week.

Een duurzame psychotherapeutische behandeling voor insomnie is CBTi (‘Cognitive Behavioural Therapy for insomnia’ of ‘cognitieve gedragstherapie voor insomnie’). Maar niet iedereen met slaapklachten moet een volledige gespecialiseerde CBTi behandeling ontvangen. De eerste stappen zijn exploratie van het slaapprobleem, psycho-educatie en het verbeteren van de slaaphygiëne. In de eerste lijn kunnen technieken uit de CBTi ook vereenvoudigd worden toegepast door niet-psychologen.

Belangrijke technieken zijn stimuluscontrole en tijd-in-bed restrictie. Stimuluscontrole is gebaseerd op conditionering en houdt in dat men het bed en de slaapkamer weer leert te associëren met slapen. De patiënt krijgt dan de instructie om de slaapkamer te verlaten wanneer men wakker ligt, en pas terug in bed te kruipen wanneer men zich slaperig voelt. Door de tijd in bed te beperken bouwt men ‘slaapdruk’ op waardoor de slaapkwaliteit zal verbeteren. Als de patiënt onvoldoende gebaat is bij deze laagintensieve eerstelijnsaanpak, wordt doorverwezen naar een gespecialiseerde CBTi-verstrekker of een slaapcentrum.

Gratis opleidingsaanbod voor eerstelijnszorgverleners
Een belangrijk onderdeel van het insomnieproject van de VVKP is bevorderen van de deskundigheid van professionals in het verstrekken van laagintensieve gedragscognitieve interventies voor slaapproblemen. Daartoe wordt dit jaar een uitgebreid opleidingsaanbod gelanceerd gericht op zorgverleners werkzaam met volwassenen en ouderen in de eerstelijnszorg, zoals huisartsen, apothekers, praktijkverpleegkundigen, psychologen en kinesitherapeuten. Het opleidingstraject is volledig kosteloos.

De opleiding start met een e-learning over motiverende gespreksvoering en de eerste hulp bij slaapproblemen. Vervolgens wordt de theorie omgezet in de praktijk tijdens een vaardigheidstraining. De vaardigheidstrainingen bestaan uit twee sessies van telkens drie uur, en worden over heel België georganiseerd door getrainde supervisoren.

Tijdens de vaardigheidstraining leren deelnemers om patiënten met slaapproblemen in de praktijk te ondersteunen en behandelen door een gedragsmatige aanpak, zoals het gebruik van een slaapdagboek en het toepassen van gedragscognitieve interventies (bv. tijd-in-bed restrictie en stimuluscontrole). Hierbij worden steeds de nodige ondersteunende tools en patiëntmaterialen aangereikt. Er is eveneens mogelijkheid tot gesuperviseerde intervisie bij uitdagende casussen.

Hebt u interesse in het gratis opleidingsaanbod? Op de website van VVKP vindt u een overzicht van de vaardigheidstrainingen. Er volgen snel nieuwe data en locaties. Als u uw interesse registreert in dit formulier, wordt u op de hoogte gehouden van nieuwe vaardigheidstrainingen in uw regio.

Accreditatie wordt aangevraagd. Voor meer informatie kan u terecht bij insomnia@vvkp.be.

(1) De richtlijn ‘Aanpak van slaapklachten en insomnie bij volwassenen in de eerste lijn’ van Hanne Cloetens, Tom Declercq, Hilde Habraken, Jan Callens, Ann Van Gastel.