De onafhankelijke expertencommissie over de globale reactie op de pandemie is onverbiddelijk: de wereld is veel te laat in gang geschoten toen in 2020 de coronapandemie begon. De virusuitbraak in China kon door een "giftige cocktail" van factoren uitgroeien tot een "catastrofale crisis" voor de mensheid, concludeert het IPPPR ('Independent Panel for Pandemic Preparedness and Response'). De commissie geeft ook aan wat er nog moet gebeuren, en dat zal veel geld kosten.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft het voorbije jaar te langzaam gereageerd op een mogelijke gezondheidsbedreiging. Ook regeringen komen niet goed weg in het bericht dat in Genève gepubliceerd werd. Veel landen hebben februari verspild in plaats van maatregelen te treffen tegen de verspreiding van SARS-CoV-2. Dat virus heeft de wereldwijde gezondheids- en economische ramp veroorzaakt.

"De commissie komt tot de conclusie dat het huidige systeem niet volstaat om te voorkomen dat er een pandemie ontstaat door een nieuwe, besmettelijke ziekteverwekker die elk ogenblik kan opduiken", luidt het.

China meldde eind 2019 de opkomst van een onbekende longziekte in Wuhan. De WHO riep op 30 januari de internationale noodtoestand uit, het hoogste alarmniveau. Dat verplichtte landen om voorzorgsmaatregelen te nemen. 

De organisatie had waarschijnlijk al op 22 januari kunnen besluiten om groot alarm door een internationale noodsituatie uit te roepen, vindt het IPPPR. Dat gebeurde pas acht dagen later. Het duurde tot 11 maart voordat de WHO over een pandemie sprak. Pas toen kwamen veel landen en regeringen echt in actie.

Om de pandemie vanaf nu beter aan te pakken, stellen de experten drie verplichtingen voor. Ten eerste moeten rijke landen die genoeg vaccins hebben vanaf september een miljoen dosissen ter beschikking stellen van 92 arme landen. Voorts moeten de farmabedrijven vrijwillig meer vergunningen verlenen voor de productie van hun vaccins. Wanneer de productie daardoor de volgende drie maanden niet genoeg aangezwengeld wordt, zullen de patenten onmiddellijk opgeheven worden. Als laatste zullen de G7 direct 60 procent van de ontbrekende 19 miljard dollar voor ACT Accelerator ter beschikking stellen. Dat programma zal het onderzoek en de wereldwijde verdeling van vaccins, medicijnen en testen organiseren.

De WHO-leden hadden de expertencommissie onder leiding van de voormalige Nieuw-Zeelandse premier Helen Clark en Liberiaanse Nobelprijswinnares Ellen Johnson Sirleaf in 2020 bijeengeroepen. De commissie zal ervaringen over de omgang met de pandemie bundelen en voorstellen tot verbetering doen.

Om beter voorbereid te zijn op een nieuwe pandemie, stelt de commissie onder meer een raad voor globale gezondheidsbedreigingen voor. De staatshoofden en regeringsleiders zullen de leden zijn van deze raad die pandemievoorbereiding op de wereldwijde agenda moet houden.

Een nieuw wereldwijd controlesysteem voor ziektes zal de WHO de mogelijkheid geven om indien nodig onmiddellijk alarm te slaan zonder de getroffen landen te raadplegen. De WHO wordt verweten bij aanvang van de pandemie te veel naar China te hebben geluisterd dat de bedreiging geminimaliseerd heeft. 

In plaats van op de markt te vertrouwen voor het ontwikkelen van vaccins en medicijnen, is een mondiaal programma nodig dat ervoor zorgt dat alle landen hier toegang toe hebben.

Ten slotte stelt de commissie een pandemiefonds voor dat per jaar 5 tot 7 miljard dollar (tot 8,2 miljard euro) inzamelt om voorzorgen tegen een nieuwe pandemie te betalen.